Cái không thể thấy – Elias Canetti

Vi Lãng chuyển ngữ

Năm 1954, Elias Canetti (Nobel Văn chương 1981) đã tham gia một đoàn làm phim và đi du lịch tới Marrakesh ở Morocco. Hơn một thập kỷ sau, năm 1967, ông xuất bản “Die Stimmen von Marrakesch: Aufzeichnungen nach einer Reise” (tựa bản dịch tiếng Anh của J.A. Underwood là “The Voices of Marrakesh: A Record of a Visit”), kể lại chuyến đi của ông. Một quyển sách ngắn, khoảng một trăm trang, gồm mười bốn chương ngắn, là những chấm phá ấn tượng về đời sống ở Marrakesh, nắm bắt được bản chất của nơi chốn: đám đông, hương sắc – của gia vị, lạc đà và chợ trời – và, quan trọng hơn cả, âm giọng của thành phố, từ tiếng khóc của những người ăn xin mù và những đứa trẻ khất thực, tiếng cầu kinh của phù thủy, tiếng người kể chuyện công cộng, đến sự im lặng từ những mái nhà phía trên những ồn ào hỗn loạn của hẻm phố và cát bụi.

“Cái Không Thể Thấy” là chương cuối cùng, “The Unseen”, trong tập “The Voices of Marrakesh”.

Vào lúc chạng vạng tối, tôi đi đến quảng trường lớn ở giữa thành phố. Nơi đó không phải tôi tìm màu sắc và nhộn nhịp – tôi đã quen thuộc với những thứ này – tôi tìm một bọc nhỏ màu nâu trên mặt đất, thậm chí chẳng có được đến một giọng nói, mà chỉ là một âm tiết duy nhất. Đây là một âm ‘e-e-e-e-e-e-e-‘ sâu, kéo dài thườn thượt. Nó không thăng không giảm, nó cứ tiếp tục như thế; bên dưới tất cả hàng ngàn tiếng kêu tiếng gọi trong quảng trường, bao giờ cũng có thể nghe được nó. Đó là âm thanh đều đặn nhất trong quảng trường Djema el Fna, vẫn như vậy suốt tối và từ tối này sang tối khác.

Dẫu chưa đến gần, tôi đã nghe được nó. Một sự bồn chồn tôi không thể giải thích thỏa đáng đã đưa tôi đến đó. Dù gì đi nữa tôi cũng đến quảng trường, có quá nhiều thứ để thu hút tôi; tôi cũng không bao giờ nghi ngờ tôi sẽ không tìm thấy nó, với tất cả những gì từ nó. Chỉ với giọng nói này, rút giảm lại thành một âm duy nhất, tôi mới cảm thấy có gì đó tựa như niềm sợ hãi. Nó ở ngay bên rìa đời sống; một đời sống gầy dựng ra nó, không có gì khác ngoài âm tiết đó. Lắng nghe với một tâm trạng tham lam, lo lắng, tôi bao giờ cũng đến đó, cùng một nơi, nơi tôi đột nhiên nhận ra, giống như tiếng vo ve của một côn trùng, ‘e-e-e-e-e-e-e-e-.’

Tôi cảm thấy một sự an bình bí ẩn lan tỏa khắp thân mình, và dẫu rằng những bước chân tôi nãy giờ đã do dự, bất định, bây giờ bỗng nhiên trở nên chắc nịch khi nghe được âm nó. Tôi biết âm nó đến từ đâu. Tôi biết cái bọc nhỏ màu nâu trên mặt đất, dù tôi chưa bao giờ nhìn thấy gì hơn một mảnh vải thô và tối. Tôi chưa bao giờ nhìn thấy cái miệng thốt ra tiếng ‘e-e-e-e-e-‘; tôi cũng không thấy mắt, gò má, hay bất kỳ phần nào khác của khuôn mặt. Tôi không thể nói liệu đó có phải là khuôn mặt của một người mù, hay liệu nó có thể nhìn thấy được gì. Miếng vải nâu, bẩn thỉu được kéo phủ xuống như một cái mũ trùm đầu, che giấu mọi thứ. Một sinh vật – trông nó như vậy – ngồi xổm trên mặt đất, lưng của nó còng dưới tấm che. Một sinh vật trông chẳng gì nhiều, nó có vẻ mỏng manh và yếu đuối, đó là tất cả những gì người ta có thể phỏng đoán. Tôi không biết nó cao bao nhiêu vì tôi chưa bao giờ thấy nó đứng lên. Những gì của nó trên mặt đất nằm quá thấp đến nỗi người ta sẽ vấp phải nó nếu không để ý, một khi âm tiết đó bỗng dưng tắt ngừng. Tôi chưa bao giờ thấy nó đến, tôi chưa bao giờ thấy nó đi; tôi không biết có phải ai đó mang và đặt nó xuống, hay nó tự mình bước đến và ngồi đó.

Nơi nó chọn ngồi cũng không được che chở nắng mưa gì lắm. Ngay giữa quảng trường, luôn có người qua kẻ lại, mọi phía quanh cái bọc nhỏ màu nâu. Những buổi tối đông người, nó hoàn toàn biến mất sau những cặp chân, và dù tôi biết chính xác nó ở đâu và luôn có thể nghe thấy âm giọng, cũng không phải dễ tìm được nó. Nhưng sau khi mọi người giải tán, khi quảng trường đã trống rỗng, nó vẫn ở đúng vị trí của nó. Nó nằm yên trong bóng tối như một bộ quần áo cũ kỹ và bẩn thỉu mà ai đó muốn quăng bỏ và lén lút đặt xuống giữa hỗn loạn đám đông khi biết rằng không ai để ý. Bây giờ, khi mọi người đã đi mất, chỉ còn cái bọc nằm lại đó. Tôi không bao giờ đợi cho đến khi nó đứng dậy hoặc được mang đi. Tôi lẻn mất vào bóng tối với một cảm giác nghẹn thở vì sự bất lực và tự hào.

Sự bất lực liên quan đến bản thân tôi. Tôi cảm thấy rằng tôi sẽ không bao giờ làm bất cứ điều gì để tìm ra bí mật của nó. Tôi sợ hình dạng của nó; và vì tôi không thể cho nó được hình dạng nào khác, tôi để nó nằm yên trên mặt đất. Khi tôi đến gần, tôi cẩn thận không va vào nó, như thể tôi có thể làm tổn thương hoặc gây nguy hiểm cho nó. Nó ở đó mỗi tối, và mỗi tối, tim tôi thắt lại khi tôi nghe thấy âm nó, và thắt thêm lần nữa khi tôi nhìn thấy bọc nó. Cách nào nó đến và cách nào nó đi vẫn là vấn đề thiêng liêng đối với tôi hơn là những đi đứng của riêng tôi. Tôi không bao giờ theo dõi nó và tôi không biết nó biến mất ở đâu cho đến hết đêm và ngày hôm sau. Có gì đó riêng biệt, và có lẽ nó đã thấy chính nó như vậy. Đôi khi tôi rất muốn chạm rất nhẹ vào cái chụp đầu màu nâu, bằng chỉ một ngón tay – nó chắc chắn phải nhận biết, và có lẽ sẽ có một âm thanh thứ hai để phản ứng. Nhưng cám dỗ này luôn chẳng bao giờ giữ được lâu trước sự bất lực của tôi.

Tôi đã nói đến một cảm giác khác làm tôi nghẹn thở khi tôi lẻn đi mỗi tối: niềm tự hào. Tôi tự hào về bọc vì nó còn sống. Những gì nó nghĩ cho chính nó khi nó thầm thở dưới đó, thấp hơn nhiều so với những người khác, tôi sẽ không bao giờ biết. Ý nghĩa của tiếng gọi của nó vẫn còn mơ hồ đối với tôi như toàn bộ sự tồn tại của nó: nhưng nó vẫn còn sống, và mỗi ngày, ở cùng một lúc, nó vẫn còn đấy. Tôi chưa bao giờ thấy nó nhặt những đồng tiền mà mọi người đã ném cho; họ không ném nhiều, không bao giờ thấy được nhiều hơn hai hoặc ba đồng xu nằm gần đó. Có lẽ nó không có tay để với nhận những đồng tiền. Có lẽ nó không có lưỡi để tạo thành âm “l” của ‘Allah’ và theo nó, tên của thượng đế đã được gọi một cách ngắn gọn là ‘e-e-e-e-e-e’. Nhưng nó vẫn còn sống, và với sự cần mẫn và bền bỉ vô song, nó đã thốt ra một âm tiết, thốt ra từng giờ, cho đến khi đó là một âm duy nhất trong toàn bộ quảng trường rộng lớn, một âm vượt xa tất cả những âm khác.

(Nguồn : damau.org)