‘1984’ là sách bán chạy nhất năm 2022 trên nền tảng LitRes của Nga

Tiểu thuyết “1984” của nhà văn George Orwell, nói về một tương lai tưởng tượng, nơi công dân bị áp bức trong một chế độ toàn trị nhằm duy trì các cuộc chiến tranh tàn bạo và vô nghĩa, đã trở thành tựa sách điện tử bán chạy nhất năm 2022 tại Nga.

Đây là tiểu thuyết được tải về nhiều nhất trong năm 2022 trên nền tảng bán sách trực tuyến, LitRes của Nga, và đứng thứ hai danh sách phổ biến nhất trong bất kỳ hạng mục nào, theo hãng thông tấn Tass của Nga hôm thứ Ba 13/12.

“1984” của nhà văn người Anh, George Orwell được ấn bản năm 1949, khi chủ nghĩa Phát xít vừa bại trận và cuộc Chiến tranh Lạnh giữa Phương Tây và Liên bang Xô Viết theo chủ nghĩa cộng sản do Joseph Stalin nắm quyền bắt đầu.

Quyển sách này đã bị cấm tại Liên Xô cho đến năm 1988 nhưng một số thành viên có chọn lọc của Đảng Cộng sản Xô Viết vẫn được tiếp cận.

Trước đó năm 2020, “1984” đã đứng đầu danh sách sách bán chạy nhất tại Belarus, trước thời điểm nổ ra các cuộc biểu tình của người dân chống Tổng thống Lukashenko.

George Orwell nói ông đã sử dụng sự độc tài của Stalin làm mô hình về sự tôn sùng cá nhân của “người Anh Cả thấy tất cả”, người nắm lực lượng “cảnh sát tư tưởng” đe dọa người dân để buộc họ phải “tư duy nước đôi” tin vào “Chiến tranh là hòa bình, tự do là nô lệ”.

Một bài viết vào năm 2018 của Jean Seaton, Giáo sư Lịch sử Truyền thông tại Đại học Westminster và là Giám đốc Quỹ Orwell đăng trên BBC, nêu rằng, “1984 vẫn là quyển sách gối đầu giường cho những thời điểm khó khăn. Tri thức là thứ sức mạnh, và chúng ta đều đang bị thử thách.”

“Những trang viết của Orwell bắt nguồn từ “chủ nghĩa khổng lồ” đã bóp méo thế kỷ 20. Ông làm lính tình nguyện chống quân Phát xít trong cuộc Nội chiến Tây Ban Nha (với niềm tin rằng chủ nghĩa hòa bình là sự xa xỉ dành cho những người khác), nhưng ông lại nhận ra những lời hứa hẹn của Chủ nghĩa Cộng Sản chỉ là hão huyền, khi nhóm chống Stalin mà ông chiến đấu bên cạnh bị săn đuổi bởi những kẻ sùng bái Stalin.”

Một phân tích của tác giả George Packer trên trang The Atlantic năm 2019 bình luận:

“Không có một tiểu thuyết nào trong thế kỷ vừa qua có tầm ảnh hưởng hơn 1984 của George Orwell. Nhan đề, dạng tính từ của tên họ tác giả, từ ngữ của một Đảng (Party) toàn quyền, cai trị siêu nhà nước Oceania với hệ tư tưởng Ingsoc – tư duy nước đôi (doublethink), lỗ hổng trí nhớ (memory hole), unperson (người bị bốc hơi), tội ác tư tưởng (thoughtcrime), Ngôn ngữ Mới (Newspeak), Cảnh sát Tư tưởng (Thought Police), Căn phòng 101 (Room 101), Anh Cả (Big Brother) – tất cả đã bước vào ngôn ngữ tiếng Anh như một dấu hiệu có thể được nhận biết ngay lập tức về một tương lai ác mộng. Hầu như không thể nói đến tuyên truyền, do thám, nền chính trị chuyên chế hoặc xuyên tạc sự thật mà không nhắc đến 1984. Trong suốt thời kỳ chiến tranh Lạnh, quyển tiểu thuyết đã đến được một giới độc giả ngầm đầy khát khao đằng sau Bức Màn Sắt, những người tự hỏi, Làm sao mà ông ấy [George Orwell] biết được như vậy?”

Moscow nói gì về ‘1984’?

Hồi tháng 5, Maria Zakharova, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga từng nói về tiểu thuyết “1984” như sau, “Trong nhiều năm qua, chúng ta chỉ nghĩ Orwell đang mô tả chủ nghĩa toàn trị. Đây là một sự giả tạo toàn cầu.”

“Orwell viết về sự kết thúc chủ nghĩa tự do. Ông ấy viết về cách thức chủ nghĩa tự do sẽ đưa nhân loại đến bế tắc. Ông ta không viết về Liên Xô, mà về xã hội mà ông ta đã sống.”

Bình luận của bà Maria Zakharova được xem đã hưởng ứng Darya Tselovalnikova, phiên dịch người Nga cho phiên bản hoàn toàn mới của tiểu thuyết “1984”, người luôn lập luận quyển tiểu thuyết phản ánh một kỷ nguyên “chủ nghĩa tự do toàn trị” ở Phương Tây.

Cụ thể, bà Darya Tselovalnikova nói thấy có sự song song của tiểu thuyết “1984” với một nơi khác.

“Orwell có thể đã không mơ đến các ác mộng tồi tệ nhất của mình trong một kỷ nguyên ‘chủ nghĩa toàn trị tự do’ hoặc ‘chủ nghĩa tự do toàn trị’ sẽ đến ở Phương Tây, và người dân – các cá nhân rời rạc, hơn là bị cô lập – sẽ cư xử như đám đông bạo lực,” Darya Tselovalnikova nói với nhà xuất bản AST hồi tháng 5.

Trong các diễn biến khác về cách Nga tuyên truyền trong cuộc chiến tranh Ukraine, hồi tuần rồi, một chính trị gia thuộc phe đối lập tại Nga, Ilya Yashin đã bị kết án 8 năm và 6 tháng tù giam vì tội tuyên truyền “thông tin sai sự thật về quân đội” – vì đã thảo luận các bằng chứng do các nhà báo Phương Tây phát hiện về tội ác chiến tranh của Nga tại Bucha, gần Kyiv, vốn bị phía Moscow cho là dựng chuyện.

Hồi tháng 11, người phát ngôn Điện Kremlin nói không có cuộc tấn công nào nhằm vào mục tiêu dân thường, mặc dù cho đến nay, Nga vẫn tiến hành đợt rải bom nhằm vào các cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine, khiến hàng triệu người bị mất điện hay khí đốt sưởi ấm trong mùa đông.

Chủ nghĩa toàn trị và thời hiện tại trong ‘1984’ của Orwell

Jean Seaton / BBC Culture

Ngày nay, khi đọc “1984”, tác phẩm ngột ngạt về chủ nghĩa toàn trị, người đọc vẫn cảm thấy sốc.

Đầu tiên, đó là sự nhận thức: ta nhận ra, thấy quen quen với những gì George Orwell mô tả.

Suy nghĩ kép (có hai suy nghĩ đối lập trong đầu cùng lúc), Tân Ngôn, Cảnh sát Tư tưởng, Bộ Yêu thương chuyên ra tay trước những nỗi đau, sự tuyệt vọng và tiêu diệt những người bất đồng chính kiến, Bộ Hòa bình để tiến hành chiến tranh, những cỗ máy viết tiểu thuyết chuyên tung ra truyện khiêu dâm để mua chuộc quần chúng: tác giả Orwell đã giúp ta nhận thức được về cách thức vận hành của các chế độ.

Nhưng giờ đây ta có thể đọc tiểu thuyết “1984” theo cách khác: dựa trên sự hiểu biết của mình, ta hãy thử áp dụng xem chúng ta, quốc gia của ta và thế giới đã đi tới chỗ nào trên con đường xuống địa ngục mà Orwell mô tả.

Đó có phải là lời tiên tri không? Có thể lắm.

Nhưng quyển sách đầy khiêu khích, gây xúc động, sáng tạo, hoàn toàn chính xác không thể bác bỏ, và cực kỳ hữu ích?

Quả vậy. Được xuất bản ngày 8/6/1949 và được viết trong bối cảnh hoang tàn của chiến tranh, trong một quốc gia đói khát, mệt mỏi và u ám, tác phẩm 1984 khiến những cảm giác đó trở nên gần cận, hiện thực với chúng ta hơn bao giờ hết, và cũng giúp ta cảm thấy mạnh mẽ hơn.

Với câu mở đầu đầy lạ lùng, “Đó là một ngày tháng Tư sáng lạnh, vừa lúc đồng hồ điểm báo mười ba,” quyển truyện thể hiện đặc tính kỳ dị của chế độ chuyên chế thời hiện đại.

Winston Smith, nhân vật chính, làm công việc kiểm duyệt tại Bộ Sự thật, liên tục cập nhật lịch sử để chúng khớp với tình hình hiện tại và sự thay đổi đồng minh.

Anh và đồng nghiệp bị kiểm soát tập thể bằng sự hiện diện của Anh Cả, kẻ có thể biết tuốt và nhìn thấy tất cả.

Trong truyện 1984, các màn hình TV luôn theo dõi bạn, và mọi người đều theo dõi tất cả những người khác.

Ngày nay, đó chính là mạng xã hội đang thu thập từng cử chỉ, từng hành vi mua sắm, bình luận mà ta thực hiện trên mạng, và tạo ra thông tin toàn bộ về cuộc đời ta để đưa ra dự đoán về từng lĩnh vực.

Được xây dựng dựa trên lựa chọn người tiêu dùng, nơi người sử dụng là món hàng được tiếp thị, hành vi thu thập thông tin dùng để thực hiện các chiến dịch chính trị giờ đây đang bóp méo các giá trị dân chủ.

Orwell hiểu rõ rằng các chế độ áp bức luôn cần có kẻ thù.

Trong truyện 1984, ông cho thấy kẻ thù có thể được tạo ra ngẫu nhiên chỉ bằng cách kích thích cảm xúc của công chúng nhờ tuyên truyền.

Nhưng nội dung mô tả trong “Hai Phút Hận Thù”, ông cũng tiên đoán trước cách thức mà bọn du côn trên mạng vận hành.

Buộc phải xem phim bạo lực, (mọi người khác cũng đều phải xem), Winston Smith nhận thấy rằng “Cái ghê rợn của Hai Phút Hận Thù không phải ở chỗ ai cũng phải diễn trò mà là ở chỗ con người ta không có cách nào né tránh để khỏi phải tham gia… Một cảm giác ngây ngất gớm ghiếc, sợ hãi lẫn thù oán, ham muốn giết người, hành hạ người, đập búa nát mặt người, hình như lan truyền như điện khắp khán giả”.

Thời nay, các tổ chức chính trị, tôn giáo và thương mại đều buôn bán sự khiêu khích cảm xúc.

Nhà văn Orwell vô tình đã định dạng được sự sẵn sàng thông đồng trong thù địch mà những phong trào này kích động: và dĩ nhiên Winston cũng nhận thấy điều đó trong bản thân anh.

Truyện ngầm ngụ ý rằng chính bản thân mỗi chúng ta cũng có thể trở nên như vậy.

Ngoài ra, trong truyện còn có nhà độc tài mang tính biểu tượng được gọi là Anh Cả: vừa vô lý vừa đáng sợ, khủng khiếp.

Những trang viết của Orwell bắt nguồn từ “chủ nghĩa khổng lồ” đã bóp méo thế kỷ 20. Ông làm lính tình nguyện chống quân Phát xít trong cuộc Nội chiến Tây Ban Nha (với niềm tin rằng chủ nghĩa hòa bình là sự xa xỉ dành cho những người khác), nhưng ông lại nhận ra những lời hứa hẹn của Chủ nghĩa Cộng Sản chỉ là hão huyền, khi nhóm chống Stalin mà ông chiến đấu bên cạnh bị săn đuổi bởi những kẻ sùng bái Stalin.

Ông là người trực tiếp trải nghiệm sự tự lừa dối của những người cả tin.

Ngày nay, có hàng loạt các loại chủ nghĩa khác, như chủ nghĩa quốc gia, chủ nghĩa dân túy, vận hành bằng cách huy động cảm xúc nguy hiểm nhất của con người, đó là lòng thù hận.

Và dù bạn có nhìn vào bất cứ đâu trong thế giới hiện nay, “kẻ mạnh” là người nắm quyền.

Họ đều muốn đàn áp đối lập, khủng bố điên cuồng những người bất đồng, và đều thích tự quảng bá.

“Anh Cả” không còn là một khái niệm đùa giỡn nữa, mà đã công nhiên bước vào thế giới này.

Hai cộng hai bằng năm

Nhưng điều ghê rợn nhất trong thế giới điên rồ của Orwell là sự tước bỏ ý nghĩa của ngôn từ một cách có hệ thống.

Chế độ được kể đến trong cuốn truyện hướng đến việc tiêu diệt từ vựng, ý nghĩa và cảm xúc mà những từ ngữ ấy dung chứa.

Kẻ thù thực sự của thế giới ấy là hiện thực. Những kẻ chuyên chế muốn khiến cho mọi người không thể hiểu nổi thế giới thực nữa, mà tìm cách thay thế nó bằng những bóng ma và lời dối trá.

Hành động phản kháng táo bạo đầu tiên của Winston Smith là lén lút qua mặt chiếc máy quay phim vốn nhìn thấy tất cả để viết nhật ký – để sáng tạo lại chính bản thân và thế giới nội tâm của anh.

Anh biết hành động viết và miêu tả đó chính là án tử hình nếu anh bị phát hiện.

Khi cuối cùng gục ngã vì tra tấn, anh đã đồng ý là “hai cộng hai bằng năm”. Anh khám phá ra rằng chúng thực sự có thể “đi sâu vào trong ta”, và “Một điều gì đó đã bị giết chết trong lồng ngực ta, bị thiêu cháy, thiêu rụi hoàn toàn.”

Sự khủng khiếp của “1984” là sự hủy diệt cái tôi và hủy hoại khả năng nhìn nhận thế giới thực.

Không hề có thuyết tương đối rộng thời thượng hay thoải mái trong tác phẩm của Orwell: ông hiểu rằng để làm mọi thứ đúng đắn là điều cực kỳ khó khăn. Tuy nhiên, tác phẩm nhấn mạnh đến thế giới kinh hoàng nơi con người ngày càng có ít từ vựng hơn và suy nghĩ của họ bị các ý thức hệ làm cho méo mó.

Trên khắp thế giới, nơi nào có độc tài nơi đó tác phẩm “1984” bị cấm, nhưng dĩ nhiên người ta vẫn phát hành lậu quyển sách.

Và quyển sách vẫn ngày càng bán chạy ở ngay cả những quốc gia có nền dân chủ bền vững.

Ở Hoa Kỳ, tác phẩm bán rất chạy khi mọi người cố tìm cách hiểu hiện thực dưới chính quyền của tổng thống Trump.

Bạn không thể tách bạch tác phẩm của Orwell khỏi con người tác giả. Người ta ngày càng nhìn nhận ông như một vị thánh, nhưng có lẽ ông sẽ cười vào tất cả những tượng đài mà người ta đang dựng lên cho ông.

Quan điểm của ông về nữ quyền (dù không phải phụ nữ), người ăn chay và những nhóm người khác khó có thể chấp nhận được trong thời nay.

Nhưng ông là người sống bằng niềm tin của bản thân. Ông tự mình khiến mình trở nên thực sự nghèo khó, ông chiến đấu cho điều ông tin là đúng, ông cực kỳ rộng lượng và tử tế với những nhà văn khác, dù ông luôn tự dạy bản thân phải nhìn thế giới theo cách nó sẽ không như ý muốn.

Ông không bao giờ mềm mỏng, và luôn đào sâu vào phần xấu xa nhất của bản thân cho ta chứng kiến. Sự chính trực lạnh lùng của ông thật sự độc đáo.

Chúng ta không chỉ sống trong một thế giới đã thay đổi vì cách nhìn của Orwell mà nó còn định hình cách ta nhìn nhận sự áp bức.

Nhưng “1984” vẫn là quyển sách gối đầu giường cho những thời điểm khó khăn. Tri thức là thứ sức mạnh, và chúng ta đều đang bị thử thách.

Jean Seaton là Giáo sư Lịch sử Truyền thông tại Đại học Westminster và là Giám đốc Quỹ Orwell.

(Nguồn : bbc.com/vietnamese)