Tương lai nào cho các sáng tác văn chương từ blog? – Nguyễn Hữu Cát

1. Xin lỗi…, em chỉ là “gái làng chơi”

Như một đứa trẻ chưa hình thành nhân cách, những sáng tác văn chương từ blog được vun vén, nuôi dưỡng bởi thị hiếu khôn lường của độc giả mà thành ra khôn lường. Khôn lường chẳng kém thị trường âm nhạc hay điện ảnh Việt Nam thời nay vậy. Anh cứ đinh ninh bài hát này, bộ phim này là vớ vẩn, 3 xu, rồi nói một cách vừa bộc tuệch vừa mực thước rằng, cái thể loại ấy không đáng để anh ghé mắt. Thế nhưng, thấy chúng đột nhiên phồng lên, gây tiếng vang râm ran thì anh không tài nào giấu nổi tính hiếu kỳ của mình, và mặc dù đã cố gắng thanh minh rằng: “Ấy là tôi chỉ muốn xem nó thế nào mà thôi”, nhưng sự thật là anh đã bị đánh bại bởi một thứ sức hút vô cùng lớn, siêu hình, sức hút từ hiệu ứng truyền thông!

Phải thú thực là tôi tìm đến các tác phẩm văn chương được sáng trên blog cũng phần nào từ tâm trạng mang ít nhiều thành kiến đó. Cố nhiên, khi đọc chúng, tôi hoàn toàn thiện chí, không để mình bị chi phối bởi bất kỳ ý thức so sánh loại hình nào. Nhưng… xin lỗi, phần nhiều những gì tôi đọc được chỉ là thứ “văn làng chơi”. Cô gái nào càng được nhiều khách làng chơi để mắt tới thì càng nổi danh, tác phẩm văn học mạng nào được độc giả online tìm đọc càng nhiều thì càng nổi lên như một hiện tượng, trở thành một cơn sốt.

Người ta nói đến một cuộc cách mạng trong sáng tác, một thế giới văn chương mới, một dòng sông từ trăm nghìn con suối lạ, và quả thật đã có không ít những tác phẩm từ blog được in thành sách, người ta không ngần ngại gọi chúng là các tác phẩm văn học đương đại. Tuy nhiên, số phận của chúng không phải được khẳng định bởi tài năng nghệ thuật, sự lao tâm khổ tứ của người cầm bút và sự chung thuỷ của thời gian, mà lại được định đoạt ngay từ đầu, khi nó sinh ra bởi hiệu ứng lan toả của truyền thông, thị hiếu của người đọc đương thời, và tất nhiên bao gồm cả khả năng uốn bút một cách tài tình của người viết. Nếu tước đi những điều này thì chúng không khác gì những cô gái vô duyên, vô sắc, chẳng ai ngó ngàng tới, rồi cứ thế tan biến như một giọt sương mà ai đó lấy ngón tay trỏ chạm nhẹ vào.

Chính vì thế, để tác phẩm thoát ra khỏi thế giới ảo, nó phải tạo ra được tiếng vang ngay tại cái nôi nó chào đời, phát tán mạnh mẽ như một “bông bồ công anh bay tan trong gió”. Đầu tiên là đặt tên cho tựa đề. Có vị khách làng chơi nào lại chẳng thích cái tên nghe thơm tai như Lan, Hoa, Tuyết, Nguyệt? Và để thu hút người đọc, có người viết nào không ngần ngại đặt cho những đứa con online của mình những cái tên đầy ẩn ý, sâu sắc, thú vị, thậm chí là khiêu khích và giật gân? Rồi đến cốt truyện. Dĩ nhiên rồi, phải là một cô gái có khuôn mặt đẹp, có thân hình yêu kiều, “trong ngọc, trắng ngà”, với những đường cong tuyệt mỹ, có vậy mới thu hút được những ánh nhìn mê đắm của các chàng lữ khách tình si kia! Những câu chuyện thu hút người đọc cũng phải thật hấp dẫn, thật lôi cuốn, thật bất ngờ, thật gây sốc! Ngoài ra, nếu người viết dụng công một chút, thổi vào tác phẩm một thoáng tâm trạng, một thoáng buồn thương, cộng thêm chút gia vị éo le, ẩn ức, thì có thể tạo ra hiệu quả lay động mỹ cảm người đọc và tác động ít nhiều đến nhân thế, từ đó càng làm cơn địa chấn trong lòng cư dân mạng thêm phần rúng động. Còn những cô gái làng chơi? Đã được đặt cho 1 cái tên mỹ miều, lại cộng với vẻ đẹp trời cho, thân hình “nghiêng nước nghiêng thành”, nếu có thêm khiếu ăn nói, “lời lời châu ngọc, hàng hàng gấm thêu” thì danh tiếng sẽ lẫy lừng đến bậc nào?

Càng được nhiều người đọc online, tác phẩm mạng càng được lan rộng, càng gây tiếng vang, càng giống như một hạt sương trĩu nặng, tích tụ sự long lanh của ánh nhìn hàng ngàn, hàng vạn độc giả. Để rồi một ngày kia, giọt sương bỗng nhiên đòi bứt khỏi phiến lá ẩm ướt, cái nôi hình thành của nó, với hi vọng sẽ hoá thành ngọc bích.

2. Ngẫm về số phận của các tác phẩm văn học từ blog

Một cô bé chát với tôi trên mạng có hỏi tôi rằng: “Theo anh, các tác phẩm văn chương được viết trên blog rồi mới đem in thành sách thì số phận của chúng sẽ thế nào?” Lẽ thường chẳng ai trả lời câu hỏi bằng một câu hỏi, nhất là khi câu hỏi đó lại đòi hỏi một lời giải thích. Tôi thì lại thường làm như vậy mỗi khi bắt gặp một câu hỏi hóc búa, chạm đến một vấn đề sâu rộng, khó lường, một bài toán đố lớp 3 trong khi mình mới học lớp 1. Lần này cũng vậy, cậu học trò lớp 1 giải đề toán lớp 3 mà cô giáo vừa đưa ra như sau: “Ờ, số phận của chúng sẽ thế nào nhỉ?” “Lời phê” mà cậu nhận lại là một hình mặt cười nhăn răng.

Thực ra, đối với những câu hỏi phần nhiều mang tính ức đoán như thế, mỗi người có thể tự gióng cho mình một con đường riêng, một nhận định riêng, cách nhìn riêng. Cái mốc mà mỗi người tự neo cắm trên cung đường nhận thức của mình về một vấn đề nào đó thuộc tương lai, bao giờ cũng là biểu hiện cao nhất của tự do. Jean-Paul Sartre nói: “Đọc là giấc mơ tự do”. Ðộc giả trước mỗi tác phẩm được tự do lựa chọn vô số những biểu hiện tình cảm để biểu lộ với chính mình. Lòng tin cũng là một biểu hiện của tự do. Lòng tin của độc giả càng bền vững với thời gian thì tác phẩm càng chứng tỏ sự trường tồn và sức quyến rũ của nó. Như vậy, cái chân giá trị của một tác phẩm văn học không dễ nhận biết và đong đếm ngay tại thời điểm nó sinh ra. Nó thường chỉ được khẳng định khi song hành cùng thời gian, và được bao bọc bởi niềm tin cùng những tình cảm hào hiệp của người đọc mọi thời.

Những ức đoán của tôi về tương lai của văn học mạng xuất phát từ những suy nghĩ và nhận định của riêng tôi về một số tác phẩm văn học nổi danh trên các blog trước khi in thành sách. Tôi không muốn bàn rộng đến tương lai của “cuộc hôn phối” giữa văn học nói chung và tin học. Có lẽ tôi không đủ kiên nhẫn để lần tìm cái đầu của cuộn len mà chú mèo tinh nghịch đã làm rối tung lên. Việc đơn giản nhất để ngay lập tức có thể đan áo là hãy cắt phăng tại đoạn bất kỳ nào đó, sau đó thì đuổi con mèo đi.

Trên thế giới, cùng với sự xuất hiện trào lưu viết blog, việc các sáng tác văn chương từ blog được xuất bản thành sách không còn là điều mới lạ, thậm chí đơn giản và dễ dàng như cái click chuột vào ô yes hoặc no vậy. Ở Trung Quốc, văn học mạng đang trở thành một trào lưu thực sự, chiếm lĩnh dần tâm tư và thị hiếu thẩm mỹ của giới trẻ nước này. Sự ra đời của cuốn tiểu thuyết Kỳ án ánh trăng của tác giả lấy tên là Quỷ Cổ Nữ tạo nên một hiện tượng, gây xôn xao cư dân mạng. Cuốn tiểu thuyết kinh dị này được viết thành từng phần và post dần lên mạng, mọi người sẽ cùng nhau đọc và góp ý kiến. Mới chỉ đưa lên mạng 1 nửa, nhưng đã có 10 triệu người truy cập vào xem. Tác phẩm này về sau đã được một nhà xuất bản ký hợp đồng, hiện đã được dịch và bán ở Việt Nam (Theo VietNamNet). Vừa qua, sự xuất hiện của tiểu thuyết văn học võ hiệp kiểu mới Tru tiên của một “Kim Dung thứ hai” Tiêu Đỉnh cũng làm xôn xao thị trường sách trong nước, gây tò mò với cả những người chưa từng đọc tiểu thuyết võ hiệp bao giờ, vì thấy giới thiệu là một cuốn sách “có một không hai”. Đây cũng là đứa con đẻ rứt ruột từ phong trào sáng tác trên blog. Tác phẩm cũng được post dần lên từng chương, thu hút hàng vạn lượt người đọc, trở thành một trong “tam đại kỳ thư Internet” của khu vực Châu Á, được xuất bản chính thức ra thị trường sách, bán được hơn 2 triệu bản tại Trung Quốc (Theo SGGP). Và gần đây nhất, không thể không kể đến một chấn động mà quả bom tấn (ta có thể nói vui như vậy) Xin lỗi em chỉ là con đĩ của tác giả Bảo Thê đã gây ra trong cộng đồng blog Việt. Ở đây, tôi không muốn nói về sức nổ của quả bom này nữa, tôi muốn nói đến cái kíp nổ của nó là blog của Trang Hạ, người đã dịch nguyên bản tác phẩm này từ khi nó chưa xuất bản thành sách. Trang Hạ đã có được một cách nhẹ nhàng niềm vinh hạnh mà không phải người làm nghề dịch thuật nào cũng được nếm trải là sự quan tâm, ngưỡng mộ của hàng vạn độc giả. Quả thực là sau khi post phần dịch tác phẩm Xin lỗi em chỉ là con đĩ lên blog của mình, nó đã phát “nổ” một cú thật to, gây lên những hiệu quả không ngờ. Những sáng tác trước kia của Trang Hạ đột nhiên được khơi lại như một quả thuỷ lôi bị lãng quên dưới đáy biển, khiến cho số lượng người truy cập tăng nhanh một cách chóng mặt (cư dân blog vốn hiếu kỳ). Nhiều người vội nói rằng, việc tác phẩm Những đống lửa trên vịnh Tây Tử của nhà văn Trang Hạ từ blog bước ra thị trường sách đã đánh dấu sự xuất hiện của làn sóng sách từ blog trong nước. Nhưng có lẽ hơi sớm để nói về cái gọi là trào lưu sáng tác văn học blog ở Việt Nam, và càng sớm để khẳng định Trang Hạ là người tiên phong trong trào lưu này.

Không biết hình thức sáng tạo mang tính thể nghiệm này sẽ tồn tại như thế nào trong tương lai và sẽ đưa văn học đến đâu? Câu hỏi này thời gian sẽ trả lời, nhưng có thể thấy ngay một điều, cuộc sống của nó buộc phải gắn với thị trường sách, đầu ra của nó phải là những cuốn sách xếp ngay ngắn trên tay người đọc, từ đó số phận của nó sẽ được định đoạt bởi những tình cảm bền vững của người đọc và sự chung thuỷ của thời gian. Xét cho cùng, văn chương dù xuất hiện dưới bất kỳ hình thức nào, khi đến với người đọc phải gieo mầm trong họ ý niệm về cái đẹp. Đó cũng là mục đích tối hậu của văn chương. Cái đẹp trong văn chương bao giờ cũng là sự thống nhất thẩm mỹ giữa cái đẹp của thực tại khách quan với cái đẹp trong tâm hồn, tư tưởng và trái tim nhà văn. Những thể nghiệm hình thức, dù hiện đại và tiện ích đến đâu, cũng không thể sánh với những thể nghiệm và trải nghiệm thực sự trong trái tim của chính tác giả. Dĩ nhiên, những thể nghiệm đó phải được truyền tải thông qua những hình tượng nghệ thuật do nhà văn sáng tạo ra để cái đẹp có thể hằn dung mạo của mình lên nó.

Tiếc rằng, khi đọc những tác phẩm văn chương từ blog in thành sách, hoặc đọc trực tiếp trên blog, tôi lại không thấy đâu bóng dáng của cái đẹp. Trong phần giới thiệu thơ trẻ của chuyên trang văn học của một báo điện tử có những câu thơ như sau: “Em save anh vào document tử cung/ Trét lên tường những gam màu bò cái/…/ bào thai rắn rớt… nhầy nhụa bàn phím/ hình dung anh cắn phải lưỡi khi làm tình”. Không biết vài ba năm lẻ nữa, người đời ai khóc người viết những dòng thơ này chăng? Rồi tôi cũng tìm đọc Tru tiên, Xin lỗi em chỉ là con đĩ, Những đống lửa trên vịnh Tây Tử…, những tác phẩm nổi danh, những tiên phong của một trào lưu mới, những quả bom tấn đã được thị trường blog “thẩm định” bằng số lượt người truy cập, và thấy… buồn. Buồn vì không tác phẩm nào đem lại cho mình những chiêm nghiệm về cuộc sống, và gây ra cho mình dù một chút thôi những rung cảm từ đáy lòng, đôi tay mình dường như bại liệt khi cầm chúng trên tay, không sao nhấc lên để soi dưới ánh nắng xem điều gì ẩn giấu sau những con chữ kia như cách mà Gorky đã làm với các tác phẩm của Flaubert. Nhưng có lẽ buồn hơn cả là thấy mình hình như tụt hậu quá rồi, hình như bấy lâu mình chỉ quanh quẩn với những tác phẩm được coi là kinh điển, được thẩm định kĩ càng bởi thời gian và người đọc đi trước mà không sao tiếp nhận được cái mới, không ăn được món ăn mà đa số đang ăn một cách ngon lành.

Nhưng cũng có thể là tôi đã buồn vu vơ rồi, tôi nói đến cái đẹp trong văn chương, bám vào cái đẹp như bám váy mẹ để thè lưỡi với những thứ mà trong con mắt trẻ con mình cho là kệch cỡm, là xấu xa, mà biết đâu cái đẹp giờ đây khoác những bộ áo mới, có nhiều biểu hiện mới, những biểu hiện mà thằng bé “đang học lớp 1” là tôi đây không thể lường được một cách rốt ráo?

Giọt sương trĩu nặng trên cành khi rơi xuống mặt đất sẽ tan biến đi, nó có đọng lại trong tâm thức người đọc hay không thì phải chờ sự hồi sinh của nó trong một sớm mai khác.

“Tương lai nào cho những sáng tác văn chương từ blog?”

“Ờ, tương lai của nó sẽ thế nào nhỉ?”

(Nguồn : talawas.org)