Tại sao Mỹ ngưng đưa người lên Mặt Trăng vào thập niên ’70?

Khắc Chân hỏi đáp với Smart GPT-5

Hỏi GPT-5 : Tại sao Mỹ ngưng việc đưa người lên Mặt Trăng vào thập niên ’70?

Mỹ ngừng đưa phi hành gia lên Mặt Trăng sau năm 1972 nguyên nhân chính do chi phí quá cao, ưu tiên chính trị thay đổi, và cuộc “chạy đua không gian” thời Chiến tranh Lạnh đã kết thúc.

Những lý do chính khiến ngưng chương trình Apollo

• Chi phí quá cao
  • Chương trình Apollo tiêu tốn ít nhất $20 tỉ tính theo trị giá tiền đô năm 1973 (khoảng $116 tỉ của năm 2019).
  • Lúc cao trào vào giữa thập niên 1960, NASA ngốn hết 4% ngân sách liên bang, so với chỉ khoảng 0,5% cho ngày nay.
• Bối cảnh Chiến tranh Lạnh
  • Một khi Mỹ đạt được chiến thắng biểu tượng, đánh hạ Liên Sô trong việc đặt chân lên Mặt Trăng đầu tiên qua Apollo 11 vào năm 1969, động lực địa chính trị trở nên mờ nhạt.
  • Elon Musk nói thẳng thừng: “Những sứ mệnh Apollo chỉ nhằm đánh hạ Liên Sô, một khi đạt được rồi thì ngân sách hết ráo.”
• Rủi ro và sự giảm quan tâm của quần chúng
  • Sự kiện Apollo 13 suýt trở thành thảm họa vào năm 1970 khiến giới làm chính sách phải lưu ý đến những mối nguy hiểm.
  • Sự hứng thú của công luận phai nhạt sau vài chuyến đổ bộ đầu tiên; những chuyến sau ít ai quan tâm khiến khó lòng biện minh cho việc chi tiêu thêm từ ngân sách.
• NASA chuyển hướng tập trung
  • NASA chuyển nguồn tài nguyên sang các dự án như Phòng thí nghiệm Không gian (Skylab) (1973) và sau đó là chương trình Phi thuyền Con thoi (Space Shuttle), hứa hẹn với những con tàu có thể tái sử dụng nhiều lần và cơ sở hạ tầng lâu dài trên quỉ đạo.
  • Các chương trình Apollo 18-20 bị hủy bỏ, và vật liệu được chuyển qua sử dụng cho Skylab.

Timeline Snapshot

Year	Event	Significance
1969	Apollo 11	First Moon landing, Cold War victory
1970	Apollo 13	Mission aborted, safety concerns
1972	Apollo 17	Last crewed Moon landing
1973	Skylab launched	Shift to space station research
1981	Space Shuttle debut	New era of reusable spacecraft

Tại sao chúng ta vẫn chưa trở lại Mặt Trăng?

• Ngân sách eo hẹp và thiếu sự thôi thúc chính trị khiến con người bị giữ cách xa với Mặt Trăng trong hơn 50 năm.
• Các sứ mệnh không người điều khiển (robotic missions) vừa rẻ hơn vừa có hiệu quả khoa học.
• Chỉ đến bây giờ, với chương trình Artemis của NASA, động lực quay trở lại mới được khơi dậy, nhờ sự cạnh tranh quốc tế và tham vọng về sự hiện diện lâu dài trên mặt trăng.

Dưới đây là bảng so sánh về ngân sách của NASA qua các thời kỳ Apollo, Shuttle và Artemis. Biểu đồ cho thấy lý do tại sao Apollo không tồn tại lâu dài: ở thời kỳ đỉnh cao, NASA đã tiêu tốn gần 4% ngân sách liên bang, so với mức hiện nay chỉ dưới 1%.

Biểu đồ cho thấy:

• Apollo (1960s-70s)
  • Ngân sách NASA cao điểm ở gần 4% chi tiêu liên bang.
  • Tương đương với gần $25 tỉ hằng năm đồng đô của thập niên ’70.
  • Sự đầu tư vĩ đại này thúc đẩy bởi động cơ chính trị Chiến tranh Lạnh.
• Space Shuttle (1980s-2000s)
  • Ngân sách giảm xuống gần 0,8% của chi tiêu liên bang.
  • Gần $15 tỉ hằng năm, nhắm vào phi thuyền tái sử dụng và các sứ mệnh lâu dài trên quỉ đạo.
  • Thực tiễn hơn nhưng kém tham vọng hơn Apollo.
• Artemis (2020s)
  • Ngân sách chỉ gần bằng 0,5% chi tiêu của liên bang.
  • Gần $25 tỉ hằng năm, giống số tiền chi cho Apollo nhưng nhỏ hơn xa so với ngân sách liên bang hiện nay lớn hơn rất nhiều.
  • Được thiết kế cho mục đích khám phá mặt trăng lâu dài và các sứ mệnh lên sao Hỏa sau này.

Hỏi GPT-5: NASA có chi cho chương trình thám hiểm Hỏa tinh nào không?

Có chứ, NASA chi tiêu tích cực hằng tỉ cho chương trình thám hiểm Hỏa tinh, cho cả sứ mệnh không người điều khiển, lẫn kế hoạch đưa con người lên thám hiểm trường kỳ.

Chi tiêu hiện thời cho thám hiểm Hỏa tinh:

• Sứ mạng không người lái
  • NASA vẫn tiếp tục vận hành xe tự hành Perseverance rover (đưa lên từ năm 2021) và trực thăng Ingenuity helicopter, vốn thuộc chương trình Mars 2020 mission.
  • Sứ mệnh ESCAPADE mission (Escape and Plasma Acceleration and Dynamics Explorers) được phóng trong Tháng 11, 2025 bằng hỏa tiễn New Glenn của hãng Blue Origin, sẽ đưa hai phi thuyền nhỏ bay quanh quỉ đạo Hỏa tinh để nghiên cứu bầu khỉ quyển của hành tinh đỏ này.
  • NASA cũng chi cho các tàu thăm dò để tìm hiểu lý do tại sao Hỏa tinh lại bị mất bầu không khí, điều giúp các khoa học gia hiểu biết thêm về sự tiến hóa của hành tinh và tương lai của Trái đất.
• Kế hoạch đưa con người lên thám hiểm
  • Ngân sách đề nghị cho Tài khóa 2026 của NASA ưu tiên rõ rệt cho chương trình thám hiểm Mặt trăng và Hỏa tinh, phân bổ hơn $7 tỉ cho các sứ mệnh vào không gian sâu thẳm.
  • Các sứ mệnh Artemis được xem như là những viên đá lót đường: xây dựng hạ tầng cơ sở bền vững lâu dài trên Mặt trăng, trước khi tiến tới thực hiện các sứ mệnh có người điều khiển lên Hỏa tinh vào các thập niên 2030 – 2040.
  • Các hệ thống phóng không gian Space Launch System (SLS) và Orion capsule đều được tài trợ như là phương tiện vận chuyển yểm trợ cho các sứ mệnh bay lên Hỏa tinh.

Bối cảnh ngân sách

• Ngân sách tổng quát của NASA cho tài khóa 2026 được đề nghị ở mức $18,8 tỉ, giảm so với $25 tỉ của năm 2025, nhưng các chương trình thám hiểm Mặt trăng lẫn Hỏa tinh nằm trong số những khu vực khiêm tốn nhận được sự gia tăng tài trợ.
• Điều này có nghĩa các chương trình khoa học (như quan sát Địa cầu) phải đối diện với sự cắt giảm, trong khi việc thám hiểm Hỏa tinh vẫn được bảo vệ và ưu tiên.

Tại sao Hỏa tinh?

• Hỏa tinh được xem như là biên cương kế tiếp cho cuộc thám hiểm của loài người vì nơi đây đã từng có nước và một bầu không khí đậm đặc hơn.
• Nghiên cứu Hỏa tinh giúp trả lời những thắc mắc về khả năng sinh sống của hành tinh và phải chăng sự sống đã từng hiện hữu ở nơi nào khác ngoài Trái đất.
• Nơi đây cũng đóng vai trò là nơi thử nghiệm các công nghệ cần thiết cho sự sống còn trong không gian sâu thẳm.

NASA Mars Exploration Spending Timeline

Era	Key Missions	Approx. Spending Focus	Significance
1970s–1990s	Viking landers (1976), Pathfinder + Sojourner rover (1997)	Hundreds of millions per mission	First landers and rover, proof of concept
2000s	Spirit & Opportunity rovers (2004), Phoenix lander (2008)	~$400M–$500M each	Long-lived rovers, water evidence
2010s	Curiosity rover (2012), MAVEN orbiter (2014), InSight lander (2018)	~$2.5B for Curiosity, ~$800M for MAVEN	Advanced science, climate & geology
2020s	Perseverance rover + Ingenuity helicopter (2021), ESCAPADE orbiters (2025 planned)	~$2.7B for Perseverance mission	Sample collection, aerial exploration, atmosphere study
2030s–2040s (planned)	Human Mars missions (via Artemis stepping stones)	Billions annually (part of ~$7B deep space budget)	Sustainable human exploration beyond the Moon

Nhìn sơ ngân sách hiện thời

• Ngân sách đề nghị của NASA cho Tài khóa 2026: Tổng cộng gần $18,8 tỉ, với hơn $7 tỉ được chỉ định cho Moon + Mars exploration.
• Robotic missions (Perseverance, ESCAPADE) tiếp tục nhận được sự tài trợ mạnh mẽ.
• Artemis được định hình rõ ràng như con đường đến Hỏa tinh, vì thế chi tiêu cho cơ sở hạ tầng Mặt trăng nhiều gấp đôi so với việc chuẩn bị cho Hỏa tinh.

Nhìn toàn cảnh

• Robotic missions: rẻ hơn, liên tục đáp lại khoa học.
• Human missions: tốn kém hơn nhiều, đòi hỏi phải có hạ tầng cơ sở Artemis trước tiên.
• Dù ngân sách bị cắt giảm ở các nơi khác, thám hiểm Hỏa tinh vẫn là một ưu tiên được bảo vệ.

Hỏi GPT-5: NASA dự trù khi nào đưa người lên Hỏa tinh

NASA hiện dự liệu sứ mệnh có người đầu tiên lên Hỏa tinh sẽ diễn ra vào khoảng những năm 2030, mặc dù vẫn chưa có năm cụ thể nào được ấn định.

Mục tiêu trước mắt của NASA

• NASA chính thức tuyên bố rằng Hỏa tinh là “mục tiêu chân trời” cho hoạt động thám hiểm của con người, nghĩa là đây là điểm đến lâu dài ngoài Mặt Trăng.
• Chương trình Artemis (đưa con người trở lại Mặt Trăng vào giữa những năm 2020) được thiết kế như một bước đệm: thử nghiệm các công nghệ, môi trường sống và hệ thống hỗ trợ sự sống sau này sẽ được sử dụng trên Hỏa tinh.
• NASA đang phát triển sáu công nghệ quan trọng cho các sứ mệnh lên Hỏa tinh, bao gồm hệ thống đẩy tiên tiến, bảo vệ bức xạ, hệ thống tự động và sản xuất thực phẩm/năng lượng bền vững.

Thời gian biểu

• 2020s: Các sứ mệnh Artemis xây dựng cơ sở hạ tầng trên Mặt Trăng và thử nghiệm các hệ thống du hành không gian dài ngày.
• Early 2030s: NASA nhắm chứng minh khả năng cư trú trong không gian sâu và vận chuyển phi hành đoàn đường dài.
• Mid-Late 2030s: Cửa sổ mục tiêu cho sứ mệnh Hỏa tinh đầu tiên của con người, tùy thuộc vào nguồn tài trợ, sự sẵn sàng của công nghệ và quan hệ đối tác quốc tế.
• 2040s (nếu trì hoãn): Một số chuyên gia cảnh báo rằng những rào cản về ngân sách hoặc kỹ thuật có thể khiến chuyến bay có người lái đầu tiên lên sao Hỏa phải lùi lại đến những năm 2040.

Tại sao phải chọn vào thập niên 2030?

• Cơ hội phóng tàu không gian lên Hỏa tinh xảy ra mỗi 26 tháng khi Trái Đất và hành tinh đỏ nằm trên một vị trí thuận lợi.
• Kế hoạch của NASA phù hợp với những khoảng thời gian này, hướng tới sứ mệnh có người lái trong khoảng thời gian 2035–2039 nếu các cột mốc của Artemis thành công.
• Các sứ mệnh tương tự CHAPEA (mô phỏng môi trường sống Hỏa tinh trên Trái Đất) đang đào tạo các phi hành đoàn về những thách thức về mặt tâm lý và hậu cần.