Chợ Đông Ba – Những hình ảnh xưa và nay

Nếu chỉ nói đến cầu Trường Tiền mà không viết về chợ Đông thì quả thật là một thiếu sót lớn khi mà cả 2 công trình này đều được xây dựng cùng một thời điểm và đến nay đã tròn 110 năm.

Chợ Đông Ba là chợ lớn nhất ở Huế, được xây năm 1899 dưới thời vua Thành Thái ở bên bờ sông Hương, về phía tây nam của kinh thành. Mặt tiền chợ nằm trên đường Trần Hưng Đạo, trước đây gọi là phố Trường Tiền, phố chính của Huế.
Thoạt đầu, nó toạ lạc gần cửa Chánh Ðông  (tức cửa Ðông Ba theo cách gọi dân gian) và có tên là Quy Giả thị, hình thành hồi đầu thế kỷ 19, dưới thời vua Gia Long. Tên cái chợ này đánh dấu sự kiện trở lại Phú Xuân của quan quân nhà Nguyễn. Thời Quang Toản loạn lạc, nhân dân chạy tứ tán, đến đầu triều Nguyễn thái bình, nhân dân trở lại từ khắp nơi. Qui Giả là ngôi chợ của những người trở về.

Gần một thế kỷ sau, mùa hè năm 1885, Kinh đô thất thủ, chợ Qui Giả bị giặc Pháp đốt sạch. Ðến năm 1887 vua Ðồng Khánh cho xây lại chợ và đổi tên là Ðông Ba. Ðến năm 1899, trong công cuộc chỉnh trang đô thị theo phong cách phương Tây, vua Thành Thái cho đem chợ ra đến địa điểm sát với bờ sông, gọi là “giại”.

“Giại” là khu đất năm ở ngã ba sông Hương và sông Đào (Hàng Bè). Trước khi Tây đô hộ, chỗ ấy là “Giại” lính của Triều Đình, sau nầy bỏ hoang. Đình chợ cũ trở thành trường Pháp Việt Ðông Ba. Chợ Ðông Ba thời Thành Thái gồm có 4 dãy quán: trước, sau, phải, trái. Mặt trước một dãy 8 gian, mặt sau một dãy 12 gian, dãy phía tay phải 13 gian… đều lợp ngói. Giữa chợ có một toà lầu vuông, ba tầng. Tầng dưới có 4 bức tường, mỗi tường có 2 cửa. Tầng trên 4 mặt đều có cửa, đều có mặt đồng hồ để điểm giờ khắc, đến giờ thì gõ chuông nên gọi là lầu chuông.

Lầu chuông chợ Đông Ba

Ðầu thế kỷ 20, chợ Ðông Ba được tu sửa nhiều lần nhưng vẫn giữ cốt cách cũ. Ðến năm 1967, chợ cũ bị triệt hạ để xây lại chợ mới. Công trình đang dang dở thì năm 1968 lại bị tan hoang do chiến tranh một lần nữa, sau đó chỉ được sửa chữa tạm để buôn bán. Ðến năm 1987, chợ Ðông Ba được đại trùng tu. Ngoài lầu chuông ở trung tâm, chợ Ðông Ba mới có 9 dãy nhà bao quanh cùng 4 khu hàng mới, như chợ cá, khu hàng tự sản, tự tiêu, khu hàng dịch vụ… với tổng diện tích mặt bằng xây dựng 15.597m².

Những tinh tuý văn hoá vật chất của Thừa Thiên – Huế còn giữ được cho đến nay đều có thể tìm thấy ở chợ Ðông Ba như: nón lá Phú Cam, dao kéo Hiền Lương, đồ kim hoàn Kế Môn, mè xửng Song Hỷ, dâu Truồi, chè Tuần, quít Hương Cần, thanh trà Lại Bằng, sen khô hồ Tịnh, hàng mã hoa giấy làng Sình… và cả những món ăn Huế truyền thống, bình dân như: cơm hến, bún bò, bánh lá, chả tôm, bánh khoái, chè đậu ván…Chợ Ðông Ba đã trở thành trung tâm cung cấp những sơn hào hải vị cho các nhà hàng, khách sạn quốc tế, bán các món đặc sản Huế cho khách du lịch từ bốn bể năm châu đến tham quan di sản thế giới tại Huế.

Chợ Ðông Ba, cầu Trường Tiền cùng với sông Hương là biểu tượng của xứ Huế thơ mộng.